ÇOCUK YERİNE KENDİNİ DÜZENLEMEK galiba en pedagojik yöntemlerden biri.
Çocukların sosyal, duygusal ve zihinsel gelişimleri için “düzenleme” kavramı son derece önemlidir. Neyin ya da nelerin düzenlenmesi deyince, ortamların düzenlenmesi, duyguların düzenlenmesi, öz düzenleme, uyku ve beslenmenin düzenlenmesi ilk akla gelecek olanlardır. Belirtilen durumların sosyal, duygusal ve zihinsel gelişime katkı verecek şekilde işlevsel olarak düzenlenmesinde evde anne ve babaların okulda ise öğretmenlerin rolü büyüktür.
Evde, güvende olduğunu, sevildiğini ve girişimciliği desteklen bir çocuk enerjisini sosyal ve duygusal ihtiyaçlarını karşılamak yerine zihinsel gelişimi için harcayabilecektir. Öngörülen bir anne ve baba ile büyüyen çocuk yaptığı ya da yapacağı seçimlerin sonuçlarına ilişkin onların nasıl bir tepki vereceğini tahmin edebilir ve bu tahmin genellikle doğru çıkar. Böyle bir öngörüye sahip olan çocuk kendi seçimlerini yapabilir, yaptığı seçimler bağlamında eylemler gerçekleştirir ve seçimlerinin sonuçları ister başarılı isterse de başarısız olsun sorumluluğunu alır. Bu, bireyselleşmenin, kendi olmanın ve psikolojik büyümenin en önemli göstergesidir.
Evde duygularından korkutulmadan ve utandırılmadan onları doğru yaşamayı öğrenen çocuklar, kendi ile yüzleşmeyi, saydamlaşmayı ve kendini gerçekleştirmeyi başarmanın temelini atmıştır denilebilir. Günümüzde insanlar birincil duygularını bastırıp bunun yerine sosyal arzu denilen bir duyguyu yaşamayı, sabırlı, metanetli, alçak gönüllü, erdemli olmayı vb. tanımlamaktadırlar. Örneğin, arkadaşı ile tartışıp haklı olduğu halde boyun eğen ve uyumlu davranan bir öğrenci hissettiği öfkeyi bastırıp bunun yerine üzülme duygusunu yaşar. Böyle bir kişi yukarıda belirtilen değer ifadelerinden biri ile (alçak gönüllü, metanetli) tanımlanabilir. Esas soru bu kişi hangisidir? Öfkelenen kişi midir yoksa başkalarının ona atfettiği değere sahip kişi midir? Günümüzde birçok insan, toplumun ona yüklediği anlam ile onun kendine yüklediği anlam arasındaki tutarsızlığın yükü altında kendi olmayı unutmuştur. Bir çocuğun böyle bir yetişkine dönüşmesini engellemenin tek yolu duyguları tanımasına ve duyguları doğru bir şekilde dışa vurmasına yardım etmektir. Ülkemizde, ağlayan hemen susturulmaya, korkan hemen yatıştırılmaya, kaygılı olan anında sakinleştirilmeye, koşan hemen durdurulmaya ve acısı olan bir an önce acısından çıkarılmaya zorlanır. Yani biz hiçbir dönemde özellikle de çocukluk döneminde duyguları ne doğru ne de tam olarak yaşamadan bireyselleşmeye ve sosyalleşmeye çalışıyoruz.
Evde ortam düzenlemenin bir boyutu da disipline etme yöntemlerini içerir. Anne babalara göre uyumsuz olarak belirlenen ve tanımlanan davranışlara yönelik alınan önlemlerin kendisi uyumsuzluğun esas nedeni olabilir. Örneğin cezalandırmak, aşağılamak, kıyaslamak, tehdit etmek, küsmek ve mahrum bırakmak yöntemlerinden herhangi biri ile anne ya da baba istediği sonuçları elde etmiş olsun. Bir başka söylemle, anlık bir huzur ya da “iyileşme” uzun süreli bir psikopatolojinin zeminini oluşturabilir. Örneğin, “küserek” çocukların disipline edildiği bir ortamda çocuklarda oluşacak en temel duygu “kuşku” dur. Kuşkunun olduğu yerde belirsizlik, ön görememe, ne zaman ne yapacağını bilememe, sosyal ipuçlarına aşırı dikkat etme ve en sonunda boyun eğme yani kendinden vaz geçip olunması istenen kişi olma. Böyle bir kişinin yetişkin yaşamda nasıl bir kişiye dönüşeceğini söylemek için psikoloji alanında uzman olmaya gerek yok sanırım.
Devamını bir sonraki yazımda paylaşırım.
Mustafa Koç