Maria Montessori’nin “Çocukluğun Sırrı” adlı kitabından hatırladığım bir sahne var. Öjeninin popüler olduğu bir dönemde, bir çocuk bakım kurumunda, çocukların her türlü bakım ve beslenme ihtiyaçları karşılanmasına rağmen anlamsız şekilde öldüklerinden bahsediyordu. Montessori, bu durumunun yaşam için yalnızca beslenme ve temizliğin değil, iletişimin de zorunlu bir ihtiyaç olması ile açıklıyordu. Çünkü bakımları sırasında bebeklerle konuşulmuyor, şefkat ifadeleri kullanılmıyormuş.
İletişim yalnızca bir araç değil aynı zamanda bir ihtiyaç olsa gerek. Kötü iletişimin nelere sebep olduğunu anlatan binlerce roman ve hikâye vardır. Firdevsi’nin Şehname’sinde oğlu Sohrab’ı öldüren Rüstem, tamamen iletişimsizliğin kurbanı olmuştur. Örnekleri çoğaltmak mümkün.
Peki, biz hekimler iletişim konusunda nasılız? Cevap, kötü. Gün içerisinde hekim-hasta, hekim- hasta yakını, hekim-hekim arasında sürekli bir iletişim hali mevcuttur. Ancak çoğu zaman iletişimsizliğimizin kurbanı oluyoruz. Serviste çalışırken, bir hastanın bakımı için, bir hastanın yerinin ayarlanması için, bir tetkik istenmesi için iletişim kurulması gerektiğinde hekimlerin bir diğer hekimi aramakta ciddi bir çekince yaşadığını fark ediyorum. Hele talep eden kişi kıdemce daha düşük ise bu çekince artıyor ve ciddi stres ve iş yükü haline geliyor. Hatta, bu çekinceler ciddi sorunlara neden olabiliyor!!! Halbuki, bir kamu kurumu olan hastaneye, yine bir kamu görevlisinden, kamu kurumunun kendisine verdiği görevi yapması istenmektedir. Olayın kabaca tarifi bu. Telefonla kurulan ilk iletişimde “Bu hastadan niçin bunu istiyorsunuz!” şeklinde yumuşatmayı uygun gördüğüm kimi zaman hakarete varan serzenişler, ilgili hastanın hastaneye yatmasına hatta bazen acil ameliyata alınmasına kadar değişen sonuçlara ilerlemektedir. Peki, kurduğu ilk iletişimde böyle bir tavır ile karşılaşan mesleğine yeni başlamış bir hekim bundan sonra nasıl çalışır? Öncesinde ilk iletişimdeki serzenişlerinin sebeplerini incelemek lazım, bir sonraki yazımızda da bu serzenişlere maruz kalan hekim arkadaşımızın tepkilerini inceleriz.
İlk iletişimdeki, bu kötü üslubun sebeplerine kısaca değinmek gerekmektedir. İletişim öncesi yani hastanın ilk başvurusundan başlayacak olursak, sağlık hizmetinin alt basamaklarından yani ilçelerdeki sağlık kuruluşlarında, il merkezlerindeki ilk başvuru kurumlarında ve acil servislerde genelde yeni mezun olmuş hekimler çalışmaktadır. Bu durum hastaların yeterince seçilmeden üst basamak kuruluşlarda yönlendirilmesine neden olmaktadır. Ayrıca son yıllarda çok konuşulan hekimlere açılan davalar ve verilen ciddi para cezaları nedeniyle alt basamaklar risk almadan çalışmak adına daha az seçici davranmaktadır. Bu da doğal olarak birinci-ikinci ve üçüncü basamak adı altında organize olan sağlık sisteminin işleyişini bozmaktadır. Alt basamaklardan gelen sevklerin bir kısmı gerçekten keyfi(!) bir hal almış durumdadır. Böyle olunca ilk iletişim sırasında, hekim hastanın ciddiyeti konusunda şüpheye düşmektedir. Buna bir de iş yükünün fazla olması eklenince doğal olarak tepkinin şiddeti artmaktadır.
Bir diğer önemli nokta, hekimlerin iyi iletişim, hatta iletişim kurmak için ciddi bir eğitim almamış olmalarıdır. Tıp fakültesine yeni başlanan yıllarda uzun yıllar hasta bakmamış ve bir başka hekimle hasta bakımı için iletişim kurmamış olan hekimlerin verdiği teorik iletişim ve deontoloji dersleri maalesef okulu bitirene kadar unutuluyor veya stajer ve intern hekimlik sırasında görülen saha pratiği ile pek de uymadığı fark ediliyor.
İletişim hayatın başlangıcı ve devamı için elzemdir. Hayat iki hücrenin birbiri ile iletişimi ile başlıyor da denebilir. “Önce kelime vardı.” Hayata hizmet eden bir mesleğin mensupları olarak iletişime ne kadar önem veriyoruz?
Mustafa Boğan