On yıl kadar önce öğrencilerimden birisi “hocam sınıfın ortasında beni eleştirdiğiniz için moralim çok bozuldu ve ders çıkışında dikkatimi toparlayamadığım için kaza yaptım” dediğinde şaşkınlıktan kala kalmıştım. Öncelikle kaza sonucunda kendisinin ya da bir başkasının zarar görüp görmediğini anlamaya çalıştım. Kimsede bir sıkıntı olmadığını ve kazanın otoparkta neredeyse hasarsız denilebilecek bir çarpışma olayı olduğunu öğrenince rahatladım. Sonrasında kendisini ne zaman ve niçin eleştirdiğimi sordum. Çünkü öğrencim ile aramızda böyle bir olayın geçtiğini hatırlayamamıştım. Konunun birkaç hafta önce ders kapsamında yaptığı ders sunumu ile ilgili olduğunu anlatınca durumu anımsadım.
Aslında, bence ortada bir problem yoktu. Konuya açıklık getirmek adına öğrencime, şahsına yönelik bir değerlendirme yapmadığımı sunumuna yönelik görüşlerimi ifade ettiğimi anlattım. Sonrasında o dersi alan tüm öğrencilerime insanların kişiliklerini asla eleştirmediğimi söyledim. Eleştirilerimin öğrencilerin derslerimizdeki yaptıkları işlerle ilgili olduğunu açıkladım. Bu eleştirinin de yalnızca; o derslikte, o zaman diliminde ve o işle ilgili olduğunu aktardım. Yani bir kişilik eleştirisi yapmadığım gibi genel öğrencilik performansı değerlendirmesi de yapmadığımı kendileri ili paylaştım.
Bir süre sonra bahsi geçen öğrencim beni anladığını ve bitirme tezini benim danışmanlığımda yazmak istediğini söyledi. Verimli bir çalışma dönemi sonucunda güzel bir tez ile süreci tamamladık. Hoca öğrenci hukuku kapsamında ilişkimiz hala devam ediyor. Fakat meseleyi orada bırakamadım. Konu üzerinde düşünürken önceleri her ne kadar kendime hak versem de bir süre sonra benim de yanlışlarım olduğunu fark ettim.
Temel yanlışım öğrencimin sunumunu eleştirirken onunla hiç empati kurmamış olmamdı. Hâlbuki kıymet atfettiğim düşünürler arasında yer alan Alev Alatlı, kişinin durumu ve bağlamı dikkate alınmadan eleştiri yapıldığı takdirde eleştirinin kişiye zarar vereceğini söylemişti. Bu sözü kulağıma küpe yapmaya çalışsam da yaşadığımız olayda öğrencimin içinde bulunduğu özel bir durum var mı yok mu diye düşünmemiştim. Bu sunumu hazırlarken ne tür zorluklarla karşılaşmış olabileceğini irdelememiştim.
Diğer bir yanlışım da öğrencimin çalışması ile ilgili tüm eleştirilerimi arkadaşlarının yanında yapmış olmamdı. Grup içinde eleştirilirken ne düşüneceğini ya da ne hissedeceğini hiç hesaba katmamıştım. Standart bir bakış açısı ve standart bir tavırla hareket etmiştim. Oysaki duygular ve hisler söz konusu olduğunda her insanın emsalsiz olduğunu unutmamalıydım. Evet, kötü bir iş çıkarmıştı ve ben sadece sunumu eleştirmiştim. Lakin söylemem gerekenlerin bir kısmını ders sonrasında sadece kendisine söylesem olumsuz etkilenmeyebilirdi.
Yukarıda yaşadığım olay sonrasında öğrencilerim ile benzer bir durumu tekrar yaşamamak için kendimce dersler çıkardım. Artık benden ders alan tüm öğrencilere dönemin başında eleştirinin; üzerinde çalışılan olguya dair yanlış ve eksik yönlerin tespit edilerek olgunun nasıl geliştirilebileceğine dair değerlendirmeler yapmak olduğunu açıklıyorum. Sonrasında ders süresince kendilerini değil ders kapsamında yaptıkları iş ve işlemleri eleştirebileceğimi söylüyorum. Bu bilgilendirmeler onları rahatlatıyor ve her şey derslikte olup bitiyor.
Ayrıca yaptıkları işleri değerlendirirken öğrencilerin mizaçlarına da dikkate alıyorum. Yapıcı eleştirileri bile kabullenmekte zorluk çeken öğrencilerin performanslarına ilişkin grup içinde genel geçer bir değerlendirme yaptıktan sonra onlarla ders sonrası görüşmek istiyorum. Bu görüşme esnasında da asıl düşüncelerimi paylaşıyorum. Eleştirilerime karşı onların fikirlerini de dinliyorum. Beni anlayıp anlamadıklarını görmeye çalışıyorum. Zor olsa da eleştirdiğim alanlarda gelişme sağlayıp sağlamadıklarını takip ediyorum. Eleştiri yaparken de üslubuma her zamankinden daha fazla dikkat ediyorum. Öğrencilerin gelişmesine katkı sağlamak istiyorum ama haklı da olsam gönüllerinin kırılmasını istemiyorum.
Sonuç olarak eleştiri, insanlık için önemli bir gelişim aracı olmaya devam edecektir. Önemli olan, eleştiri becerilerimizi birbirimize katkı sağlamak amacıyla geliştirmek ve eleştirilerimizi daha yapıcı bir şekilde sunmaktır. Bu sayede, insanlar arasındaki ilişkilerde anlayış ve empati oluşturmak ve de gönüllere girmek mümkün olacaktır.
İzzet Kılınç