Kapitalizm gelir adaletini tüm dünyada havsalamızın alamayacağı ölçüde bozdu. Geniş halk kitlelerini fakirleştirirken, çok az sayıdaki insanın servetinin inanılmaz düzeylerde artmasını sağladı. İstatistiklere üstünkörü bakıldığında bile dünya nüfusunun yaklaşık %1’lik bölümünün dünyanın toplam gelirinin 46’lık kısmına sahip olduğunu görebiliyoruz. Geldiğimiz aşamayı galiba en çarpıcı biçimde şair Necip Fazıl Kısakürek “Destan” adlı şiirinde vurguluyor. Kısakürek meseleyi; “Allah’ın on pulunu bekleye dursun on kul; Bir kişiye tam dokuz, dokuz kişiye bir pul./Bu taksimi kurt yapmaz kuzulara şah olsa; Yaşasın, kefenimin kefili karaborsa!” diyerek özetliyor.
Bu adaletsiz düzenden nasıl kurtulabiliriz? Kapitalizmin karşısına alternatif bir ekonomik sistem çıkartabilir miyiz? Bu sorulara cevap verebilmek için iyi, akıllı ve muktedir insanların bir araya gelerek çalışması gerekiyor. Bununla birlikte kısa vadede çözüm yolu bulmak kolay gibi görünmüyor. Çünkü insan; kıskançlık, açgözlülük, tembellik vb. olumsuz özellikleri nedeniyle kendi iyiliği için kurulmuş sistemlerin bile işleyişini bozabiliyor. Böyle olmasa insanlık tarihi boyunca Allah niçin çok sayıda peygamberi ve ilahi sistemi insanlara göndermiş olsun diye düşünmekten kendimi alıkoyamıyorum.
Peki, elimizde ideal bir ekonomik sistem yokken ve gelir adaletsizliği bu derece vahim durumdayken en azından tahribatı azaltmak için ne yapmalıyız? Bu konuyu kendine dert edinen insanların bulduğu en etkili yol tarih boyunca gönüllü olarak gelirlerinin bir kısmını ihtiyaç sahipleri ile paylaşmak olmuş.
Geçmiş dönemlerde paylaşma arzusunun arkasında yatan esas güdü dinmiş. Çünkü dinler bu tür paylaşımların temelde tanrılarının rızalarını elde etmek için yapılması gerektiğini öğütlemişler. Bu bağlamada örneğin İslam dini zekât verilmesini tavsiye etmiştir. Zekât ile kimlerin, kimlere, hangi oranlarda ve hangi zaman aralıklarında yardım yapması gerektiği düzenlenmektedir.
Lakin modernitenin dünya üzerinde yaygınlaşması ile insanların dinlere ve dinlerin geliştirdiği yardım sistemlerine ilgisi azalmış durumda. Yine de iyiliği önemseyen insanlar dinlerine bağlı olsalar ya da sekülerliği tercih etseler de gelirlerinden bir kısmını mazlumlarla paylaşmaya devam ediyorlar. Hem de din, dil, ırk, cinsiyet ayrımı yapmadan. Bugün bir Polonyalı Somali’deki bir aş evine bağış yapabilirken bir Türk’te Haitili bir yetimin yaralarını sarmaya çalışabiliyor. En genel hali ile buna diğerkâmlık diyoruz. Yani insanın hiçbir çıkar ya da fayda sağlamadan belki de bedel ödeyerek diğer insanlar için iyilik yapmasına.
Diğerkâmlık uzunca bir süredir felsefi bir konu olarak da ele alınıyor. Özellikle etik üzerinde yoğunlaşan felsefeciler “iyilik yapıldığında iyilik yapanın kendini mutlu hissetmesi yapılan iyiliğin daha az ahlaki olmasına neden olur mu?” türü soruları tartışıyorlar. Tartışmalar devam ederken diğerkâmlık kavramı da gelişiyor.
Kavram artık hayırseverlikten daha fazlasını içeriyor. Diğerkâmlık bugünlerde insanların kendi hayatlarını sürdürmek için ihtiyaç duydukları gelirlerinin dışında kalan kazançlarını düzenli olarak bağışlamaları anlamına geliyor. Bu hali ile diğerkâm olmak hiç de kolay değil. Dahası tam bir adanmışlığı gerektiriyor. Avusturalyalı filozof Peter Singer “En Büyük İyilik Diğerkâmlık Etik Yaşam Hakkındaki Fikirlerimizi Nasıl Değiştirebilir?” adlı kitabında konuyu oldukça anlaşılır şekilde açıklıyor.
Sonuç olarak kapitalizm insanlık için kanayan bir yara olarak duruyor. Yarayı iyileştiremiyoruz. Bu durumda muhtaçları yoklukla baş başa bırakamayız. Dolayısıyla yaraları iyileştirinceye kadar en iyi seçeneğimiz yaraya pansuman yapmak. Bu aşamada diğerkâmlık pansuman için kullanabileceğimiz iyi bir araç olarak görünüyor.
Yapmamız gereken diğerkâmlığı insanlığa daha iyi anlatabilmek. Başarılı önekleri paylaşarak, insanları harekete geçirebilmektir.
Tüm iyilerin ve hayırseverlerin diğerkâmlık üzerine daha fazla düşünmelerini dilerim.
İzzet Kılıç